1. Khái niệm và xu hướng

Dậy thì sớm (precocious puberty) được định nghĩa là sự xuất hiện các đặc điểm sinh dục thứ phát trước độ tuổi trung bình: ở bé gái trước khoảng 8 tuổi, ở bé trai trước khoảng 9 tuổi.
Trong những năm gần đây, tỷ lệ dậy thì sớm ghi nhận có xu hướng tăng lên tại nhiều quốc gia. 

2. Cơ sở khoa học và dữ liệu mới

2.1. Mối liên hệ với thừa cân/ béo phì

Một phân tích tổng hợp (meta-analysis) công bố năm 2022 cho thấy: ở bé gái, thừa cân/ béo phì liên quan rõ ràng với tăng nguy cơ dậy thì sớm (OR = 2.22; 95% CI: 1.65-2.99) trong khi ở bé trai mối liên hệ chưa rõ ràng (OR = 1.29; 95% CI: 0.98-1.70).
Điều này cho thấy kiểm soát cân nặng và tình trạng béo phì là một phần quan trọng trong phòng ngừa.

2.2. Yếu tố môi trường và lối sống

Một nghiên cứu trường hợp-chứng ở Trung Quốc nghiên cứu 201 bé gái bị dậy thì sớm và 201 nhóm đối chứng cho thấy các yếu tố như: sinh mổ, BMI trẻ cao, BMI mẹ cao, và tiếp xúc với khói thuốc thụ động (second-hand smoke) là những yếu tố nguy cơ đáng kể. Ví dụ: tiếp xúc khói thuốc thụ động “hàng ngày” với OR = 6.48 (95% CI: 2.14-19.56) ở bé gái.
Ngoài ra, nghiên cứu “Analysis of risk factors” tại BMC Pediatrics với hơn 1.200 trẻ cho thấy các yếu tố như: giới tính nữ, tuổi xương cao hơn, thời gian vận động < 0,9 h/ngày, leptin ≥ 8 µg/L, mẹ có kinh lần đầu < 12 tuổi, môi trường công nghiệp,… đều là yếu tố nguy cơ độc lập. 

2.3. Dinh dưỡng và mô hình ăn uống

Một nghiên cứu gần đây ở Trung Quốc (185 trẻ bị dậy thì sớm và 185 đối chứng) cho thấy: tiêu thụ nhiều thịt đỏ liên quan tới tăng nguy cơ (OR = 2.74; 95% CI:1.25-6.02), trong khi chế độ ăn nhiều rau và protein thực vật liên quan tới giảm nguy cơ dậy thì sớm.  Điều này dẫn tới kết luận rằng không chỉ lượng thực phẩm mà mô hình ăn uống – ví dụ nhiều thịt đỏ, ít rau – có thể ảnh hưởng tới thời điểm dậy thì.

3. Hậu quả và ảnh hưởng lâu dài

• Trẻ dậy thì sớm có thể không đạt chiều cao tối đa tiềm năng vì đóng sớm đầu xương do tăng hormone sinh dục và tăng trưởng nhanh ban đầu.
• Có nghiên cứu liên kết dậy thì sớm ở bé gái với nguy cơ béo phì sau này, cụ thể: OR = 1.98 (95% CI: 1.76-2.24) cho bé gái bị dậy thì sớm so với bạn cùng tuổi.
• Về mặt tâm lý-xã hội, trẻ bị dậy thì sớm có nguy cơ cao hơn bị lo âu, chán nản hoặc cảm giác khác biệt so với bạn bè. Một nghiên cứu đã đánh giá 21 trẻ gái trung bình xuất hiện dậy thì lúc 7,25 ± 0,42 tuổi, ghi nhận số điểm “than phiền cơ thể”, “vấn đề xã hội” và “tốc độ nhận thức chậm” cao hơn so với nhóm chứng.

4. Nhận biết và khi nào cần thăm khám

Dấu hiệu:

• Ở bé gái: phát triển ngực trước 8 tuổi, xuất hiện lông mu/nách sớm, kinh nguyệt sớm.
• Ở bé trai: tinh hoàn và dương vật to trước 9 tuổi, lông mu/nách sớm, giọng trầm hơn.
• Gia tốc tăng chiều cao nhanh, tuổi xương > tuổi thực.

Khi nào cần thăm khám:

• Xuất hiện dấu hiệu dậy thì trước 8 tuổi (bé gái) hoặc 9 tuổi (bé trai).
• Tăng chiều cao > 7 cm/năm hoặc tuổi xương tiến nhanh.
• Có thay đổi hành vi tâm lý, hoặc tiền sử gia đình có mẹ dậy thì sớm.

Khám bác sĩ chuyên khoa nội tiết nhi gồm: đo chiều cao, cân nặng, tuổi xương, xét nghiệm hormone (LH, FSH, Estradiol/testosterone), và nếu cần chụp MRI não để loại trừ nguyên nhân trung ương.

5. Chiến lược phòng ngừa và can thiệp

5.1. Điều chỉnh lối sống và dinh dưỡng

• Duy trì cân nặng hợp lý, tránh béo phì – nghiên cứu đã chứng minh rõ mối liên hệ với dậy thì sớm.
• Hạn chế tiêu thụ thịt đỏ quá nhiều, tăng rau xanh và protein thực vật 
• Khuyến khích vận động hàng ngày, ngủ đủ và đúng giờ – thời gian vận động < 0,9 h/ngày và ngủ < 10 h là yếu tố nguy cơ.
• Hạn chế tiếp xúc với khói thuốc thụ động và hóa chất môi trường – nghiên cứu cho thấy khói thuốc thụ động là yếu tố nguy cơ mạnh.

5.2. Điều trị y khoa

• Với dậy thì sớm trung ương: sử dụng thuốc ức chế GnRH giúp trì hoãn tiến trình dậy thì và giúp kéo dài thời gian tăng trưởng.
• Điều trị nguyên nhân ngoại biên nếu có (u tuyến, rối loạn nội tiết).
• Hỗ trợ tâm lý – vì trẻ có thể gặp vấn đề về hình ảnh cơ thể và tương tác xã hội như đã nêu ở mục 3.

6. Kết luận

Dậy thì sớm không chỉ ảnh hưởng tới phát triển thể chất và chiều cao mà còn có tác động lâu dài tới sức khỏe chuyển hóa và tâm lý. Với dữ liệu khoa học ngày càng rõ, đặc biệt liên quan tới thừa cân, dinh dưỡng sai lệch và môi trường sống, việc phòng ngừa và can thiệp sớm là rất cần thiết. Cha mẹ và người chăm sóc nên nắm rõ dấu hiệu, yếu tố nguy cơ và phối hợp với chuyên gia y tế để đảm bảo trẻ phát triển đúng tiến độ, khỏe mạnh toàn diện.

#daythisom #phattriennoitiet #suckhoetreem #canhbaosom #chamsocdinhduong #phattrienchieucao #tamnlytreem #Sunlife #songkhoesongtron #dinhduongtoandien